Ngày xưa có một vị vua ở một vương quốc nọ. Một hôm, ông nghĩ rằng nếu mình luôn biết thời điểm nào là thích hợp nhất để khởi đầu công việc; nếu biết ai là người thích hợp để lắng nghe và ai nên tránh; và trên hết là luôn biết điều gì là quan trọng nhất phải làm, thì ông sẽ không bao giờ thất bại trong bất cứ việc gì.
Sau khi suy nghĩ như vậy, nhà vua đã tuyên bố khắp vương quốc của mình rằng ai trả lời được ba câu hỏi: đâu là thời điểm thích hợp nhất cho mọi hành động, và ai là những người cần thiết nhất, và điều quan trọng nhất phải làm là gì, nhà vua sẽ ban thưởng trọng hậu.
Các nhà thông thái trong nước đến gặp nhà vua, nhưng mỗi người trả lời một kiểu khác nhau.
Trả lời câu hỏi đầu tiên, một số người nói rằng để biết thời điểm thích hợp cho mọi hành động, người ta phải lập trước bảng ngày, tháng, năm và phải tuân thủ nghiêm ngặt thời khoá biểu đó. Họ nói rằng chỉ có như vậy, mọi thứ mới có thể được thực hiện vào đúng thời điểm của nó. Những người khác tuyên bố rằng không thể quyết định trước thời điểm thích hợp cho mọi hành động, nhưng rằng, không để bản thân bị cuốn vào những trò tiêu khiển nhàn rỗi, người ta nên luôn chú ý đến tất cả những gì đang diễn ra và sau đó làm những gì cần thiết nhất. Một lần nữa, những người khác lại nói rằng dù nhà vua có chú ý đến những gì đang xảy ra đến đâu, thì một người cũng không thể quyết định chính xác thời điểm thích hợp cho mọi hành động; nhà vua nên có một hội đồng gồm những nhà thông thái để giúp ông ấn định thời gian thích hợp cho mọi thứ.
Nhưng sau đó một lần nữa những người khác nói rằng có một số việc không thể chờ đợi để được đưa ra trước một hội đồng, nhưng phải quyết định ngay lập tức có làm hay không. Nhưng để quyết định được điều đó, người ta phải biết trước điều gì sẽ xảy ra. Chỉ có pháp sư mới biết điều đó; và, do đó, để biết thời điểm thích hợp cho mọi hành động, người ta phải tham khảo ý kiến của các pháp sư.
Cũng có nhiều câu trả lời cho câu hỏi thứ hai. Một số người nói rằng những người mà nhà vua cần nhất là các vị thượng thư trong nội các của ông; những người khác lại bảo đó là các tu sĩ; những người khác lại cho rằng đó là các bác sĩ; một số người khác nói rằng các chiến binh là cần thiết nhất.
Đối với câu hỏi thứ ba, về việc quan trọng nhất là gì, một số trả lời rằng điều quan trọng nhất trên thế giới là khoa học. Những người khác nói rằng đó là kỹ năng trong chiến tranh; và những người khác, một lần nữa, cho rằng đó là sự thờ phụng tôn giáo.
Tất cả các câu trả lời đều khác nhau, nhà vua không đồng ý với những câu trả lởi này và chẳng ban thưởng cho ai hết. Nhưng nhà vua vẫn muốn tìm ra câu trả lời thoả đáng cho những câu hỏi của mình. Nhà vua biết rằng trong vương quốc của mình có một nhà thông thái, nhưng là một ẩn sĩ. Nhà vua quyết định tìm đến hỏi vị ẩn sĩ.
Vị ẩn sĩ sống trong một khu rừng và không bao giờ đi khỏi nơi ẩn cư của mình. Nhà ần sĩ chỉ tiếp những người bình dân bách tính. Vì vậy, nhà vua mặc một bộ quần áo đơn giản và, trước khi đến nơi ở của ẩn sĩ, nhà vua xuống ngựa, bỏ lại vệ sĩ ngoài bìa rừng và đi bộ vào túp lều của vị ẩn sĩ.
Khi nhà vua đến gần, vị ẩn sĩ đang đào những luống đất trồng hoa trước túp lều. Vị ần sĩ thấy nhà vua, liền cất tiếng chào và tiếp tục đào. Vị ẩn sĩ gầy gò và yếu ớt, và mỗi lần cắm thuổng của mình vào đất và xoay một chút đất, ông lại thở hồng hộc.
Nhà vua đến gần ông và nói: “Hỡi vị ẩn sĩ khôn ngoan, tôi đến gặp ngài, xin ngài trả lời giúp tôi ba câu hỏi: Làm sao tôi có thể biết làm điều đúng đắn vào đúng thời điểm? Ai là người mà tôi cần nhất, và do đó, tôi nên chú ý đến ai hơn những người còn lại? Và, những vấn đề nào là quan trọng nhất và cần tôi quan tâm đầu tiên?”
Vị ẩn sĩ lắng nghe nhà vua, nhưng không trả lời gì. Ông chỉ nhổ nước bọt vào tay, xoa tay cho đỡ rát, và tiếp tục đào.
Nhà vua nói: “Ngài mệt rồi, hãy để ta giúp cho ngài một lát.”
“Cám ơn!” vị ẩn sĩ nói, và đưa thuổng cho nhà vua, xong ông ngồi xuống đất nghỉ ngơi.
Khi đào được hai luống, nhà vua dừng lại và lặp lại câu hỏi của mình. Vị ẩn sĩ một lần nữa không trả lời, nhưng đứng dậy, đưa tay ra lấy thuổng và nói: “Bây giờ hãy nghỉ ngơi một lúc – và để tôi làm việc một chút.”
Nhưng nhà vua cứ tiếp tục đào. Một giờ trôi qua, và một giờ nữa. Mặt trời bắt đầu lặn sau những tán cây, cuối cùng nhà vua cắm thuổng xuống đất và nói: “Tôi đến với ngài, nhà thông thái ạ, để có câu trả lời cho những thắc mắc của tôi. Nếu ngài không có gì cho tôi, hãy nói với tôi như vậy, và tôi sẽ trở về nhà. “
“Có người đang chạy tới đây,” vị ẩn sĩ nói. “Chúng ta hãy xem đó là ai.”
Nhà vua quay lại và thấy một gã râu ria chạy ra khỏi rừng. Y lấy tay bụm vào bụng mình, và máu từ đó chảy ra. Đến chỗ nhà vua y ngã ra, ngất trên mặt đất, cất tiếng rên rỉ yếu ớt. Nhà vua và ẩn sĩ cởi quần áo của gã để xem thương thế. Có một vết thương lớn ở bụng. Nhà vua lấy nước sạch rửa, và băng nó lại bằng khăn tay của mình và bằng chiếc khăn của vị ẩn sĩ. Nhưng máu vẫn không ngừng chảy, nhà vua hết lần này đến lần khác tháo băng thấm máu ấm, rửa sạch và băng lại vết thương. Cuối cùng thì máu ngưng chảy. Khi hồi tỉnh gã râu ria xin nước uống. Nhà vua mang nước đến cho y. Lúc đó, mặt trời đã lặn, và trời trở nên mát mẻ. Vì vậy, nhà vua, với sự giúp đỡ của ẩn sĩ, khiêng gã bị thương vào túp lều và đặt anh ta trên chiếc chõng. Nằm trên chõng, nạn nhân nhắm mắt lại, yên lặng. Còn nhà vua quá mệt mỏi vì đi bộ và vì công việc đã làm, đến nỗi ông ngồi xuống ngạch cửa, và cũng ngủ thiếp đi tại đấy — ngon giấc đến nỗi ông đã ngủ thẳng giấc suốt đêm hè ngắn ngủi.
Khi thức dậy vào buổi sáng, phải một lúc lâu nhà vua mới nhớ ra mình đang ở đâu, hay ai là gã râu ria lạ đang nằm trên giường và chăm chú nhìn nhà vua bằng đôi mắt sáng ngời. “Xin hãy tha thứ cho tôi!” Người đàn ông có râu nói với giọng yếu ớt, khi thấy nhà vua đã tỉnh và đang nhìn mình. “Ta không biết ngươi là ai, và chẳng có gì để tha thứ cho ngươi hết,” nhà vua nói.
“Ngài không biết tôi, nhưng tôi biết ngài. Tôi là kẻ thù của ngài, kẻ đã thề trả thù, bởi vì ngài đã hành quyết anh trai tôi và chiếm đoạt tài sản của anh ấy. Tôi biết ngài đã đi một mình để gặp ẩn sĩ, và tôi quyết định giết ngài trên đường ngài trở về. Nhưng ngày trôi qua và ngài đã không quay trở ra. Vì vậy, tôi từ chỗ phục kích đi ra để tìm ngài, và gặp vệ sĩ của ngài. Họ nhận ra tôi, và đâm tôi bị thương. Tôi đã trốn thoát tay họ, nhưng đáng lẽ phải chảy máu đến chết nếu ngài không băng bó vết thương cho tôi. Tôi muốn giết ngài, thế nhưng ngài đã cứu mạng tôi. Bây giờ, nếu tôi được sống, và nếu ngài muốn, tôi sẽ là một tên nô lệ trung thành nhất của ngài, và sẽ yêu cầu các con trai của tôi làm như vậy. Tha thứ cho tôi!”
Nhà vua rất vui mừng vì đã làm hòa với kẻ thù của mình một cách dễ dàng, và đã có được anh ta làm bạn, và ông không chỉ tha thứ cho y, mà còn nói rằng ông sẽ cử đầy tớ và thầy thuốc của mình đến chữa cho anh ta, và hứa sẽ phục hồi tài sản của anh ta. Sau khi tạm biệt người đàn ông bị thương, nhà vua đi ra ngoài hiên và tìm kiếm vị ẩn sĩ xung quanh. Trước khi đi, nhà vua ước một lần nữa được cầu xin một câu trả lời cho những câu hỏi mà ông đã đặt ra. Vị ẩn sĩ đang ở bên ngoài, quỳ gối, gieo hạt trên luống đã được đào hôm qua.
Nhà vua đến gần ông và nói: “Lần cuối cùng, tôi cầu xin ngài trả lời câu hỏi của tôi, hỡi nhà thông thái.” “Ngài đã được trả lời rồi mà!” Vị ẩn sĩ nói, vẫn khom mình trên luống hoa, và nhìn lên nhà vua, người đang đứng trước mặt mình.
“Trả lời như thế nào? Ý ngài là gì?” nhà vua hỏi.
“Ngài không thấy ư?” ẩn sĩ đáp lại. “Nếu ngày hôm qua ngài không thương hại sự yếu đuối của ta, không đào những cái luống này, mà đi theo cách của ngài, thì kẻ đó đã tấn công ngài, và ngài sẽ hối hận vì đã không ở lại với ta. Vì vậy, thời điểm quan trọng nhất là khi ngài đào luống hoa; và ta là người quan trọng nhất; và để làm điều tốt cho ta là việc quan trọng nhất của ngài. Sau đó, khi người đàn ông đó chạy đến chỗ chúng ta, thời điểm quan trọng nhất là lúc ngài đang chăm sóc anh ta, vì nếu ngài không băng bó vết thương cho anh ta, anh ta đã chết và không được làm hòa với ngài. Vì vậy, anh ta là người quan trọng nhất, và những gì ngài đã làm cho anh ấy là việc quan trọng nhất. Khi đó, hãy nhớ rằng: chỉ có một thời điểm duy nhất là quan trọng – ngay bây giờ! Đó là thời điểm quan trọng nhất vì nó là thời điểm duy nhất mà ta có sự kiểm soát. Người cần thiết nhất là người đang ở với ngài, vì không một ai biết liệu mình có bao giờ giao dịch với ai khác hay không: và việc quan trọng nhất là làm tốt cho người đó, bởi vì chỉ vì mục đích đó mà con người đã được gửi đến trong cuộc đời này.”
Nông Duy Trường chuyển ngữ.
© Học Viện Công Dân, Feb 2022
Bản dịch Anh ngữ của Louise and Aylmer Maude.
https://www.plough.com/en/topics/culture/short-stories/the-three-questions