LGT: Israel là một nước được chính thức thành lập năm 1948, sau nhiều thế kỷ người Israel bị lưu lạc tren toàn thế giới. Lãnh thổ Israel là một vùng đất nằm ở rìa phía đông của Địa trung Hải, phí bắc giáp với Lebanon, đông bắc với Syria, phía đông và đông nam với Jordan, phía tây nam với Ai cập, và phia tây với Địa trung hải. Bờ Tây (West Bank) là vùng đất nằm giữa Israel và hữu ngạn song Jordan. Ga za là vùng đất nằm giữa Israel và Ai cập.
Xung đột giữa Israel và người Palestine
Cuộc xung đột giữa Israel và người Palestine là một trong những tranh chấp kéo dài và mãnh liệt nhất trên thế giới. Nguồn gốc của cuộc xung đột này bắt đầu hơn một thế kỷ trước.
Đã có một loạt các cuộc chiến tranh giữa Israel và các quốc gia Ả Rập, cùng với các cuộc nổi dậy – gọi là intifada—chống lại sự chiếm đóng của Israel, và những hành động đáp trả cũng như đàn áp từ phía Israel.
Hệ quả của cuộc tranh chấp lịch sử liên quan đến các vấn đề như đất đai, biên giới và quyền lợi vẫn còn tiếp diễn cho đến ngày nay, bao gồm cả cuộc chiến gần đây nhất giữa Israel và Hamas tại Gaza.
Israel trước năm 1948 là gì và quốc gia này được thành lập như thế nào?
Anh quốc giành quyền kiểm soát khu vực được gọi là Palestine trong Thế chiến thứ Nhất, sau khi đánh bại Đế quốc Ottoman — một thực thể từng cai trị phần này của Trung Đông.
Vào thời điểm đó, tại khu vực này có một đa số người Ả Rập và thiểu số người Israel sinh sống, cùng với một số nhóm sắc tộc khác.
Căng thẳng giữa hai cộng đồng người Israel và người Ả Rập gia tăng khi Vương quốc Anh đồng ý về nguyên tắc cho việc thành lập một “tổ quốc” cho người Israel tại Palestinemột— cam kết được biết đến với tên gọi Tuyên bố Balfour.
Người Israel có mối liên hệ lịch sử với vùng đất này, nhưng người Palestine Ả Rập cũng có quyền tuyên bố chủ quyền kéo dài hàng thế kỷ và đã phản đối động thái này. Anh quốc tuyên bố rằng các quyền của người Palestine Ả Rập đang sinh sống tại đó phải được bảo vệ.
Từ thập niên 1920 đến 1940, số lượng người Israel đến định cư tăng mạnh, nhiều người trong số họ trốn chạy khỏi các cuộc đàn áp tại châu Âu. Cuộc diệt chủng Holocaust khiến 6 triệu người Israel thiệt mạng càng làm gia tăng áp lực yêu cầu một nơi trú ẩn an toàn.
Đến năm 1947, dân số người Israel đạt khoảng 630.000 người, chiếm hơn 30% dân số khu vực.
Năm 1947, trong bối cảnh bạo lực gia tăng giữa người Israel và người Ả Rập—cũng như chống lại sự cai trị của Anh—Liên Hiệp Quốc đã biểu quyết chia Palestine thành hai quốc gia riêng biệt cho người Israel và người Ả Rập. Thành phố Jerusalem sẽ trở thành một thành phố quốc tế.
Không có quốc gia Ả Rập nào ủng hộ kế hoạch này. Họ lập luận rằng kế hoạch trao cho người Israel nhiều đất hơn mặc dù dân số của họ ít hơn.
Anh quốc chọn bỏ phiếu trắng. Quốc gia này quyết định rút lui và giao lại vấn đề cho Liên Hiệp Quốc vào ngày 14 tháng 5 năm 1948.
Lãnh đạo người Israel tại Palestine tuyên bố thành lập quốc gia độc lập có tên là Israel chỉ vài giờ trước khi sự cai trị của Anh chấm dứt. Israel đượcLiên Hiệp Quốc công nhận vào năm sau đó.
Chiến tranh Ả Rập-Israel năm 1948 là gì?
Ngay sau khi Israel tuyên bố độc lập, nước này đã bị tấn công và bao vây bởi quân đội của năm quốc gia Ả Rập (Ai Cập, Iraq, Jordan, Lebanon và Syria).
Cuộc xung đột này được người Israel gọi là cuộc chiến giành độc lập.
Đến khi chiến sự kết thúc bằng một hiệp định đình chiến vào năm 1949, Israel đã kiểm soát phần lớn lãnh thổ.
Các thỏa thuận để lại Dải Gaza dưới sự kiểm soát của Ai Cập, Bờ Tây và Đông Jerusalem thuộc Jordan, và Tây Jerusalem thuộc Israel.
Khoảng 750.000 người Palestine đã rời bỏ hoặc bị buộc phải rời bỏ nhà cửa trên vùng đất trở thành Israel và trở thành người tị nạn.
Sự kiện này được người Ả Rập gọi là Nakba (Thảm Họa).
Trong những năm tiếp theo, hàng trăm nghìn người Israel đã rời khỏi hoặc bị trục xuất khỏi các quốc gia có đa số dân theo đạo Hồi ở Trung Đông và Bắc Phi, với nhiều người đến định cư tại Israel.
Chiến tranh Trung Đông năm 1967 là gì?
Cuộc chiến kéo dài sáu ngày này đã làm thay đổi đáng kể ranh giới khu vực Trung Đông và gây ảnh hưởng lớn đến người Palestine.
Israel đã giao chiến với Ai Cập, Syria và Jordan.
Cuộc chiến bắt đầu khi Israel, lo sợ bị tấn công, đã tiến hành một cuộc không kích phủ đầu nhằm vào không quân Ai Cập.
Đến khi kết thúc giao tranh, Israel đã chiếm bán đảo Sinai và Dải Gaza từ Ai Cập, phần lớn cao nguyên Golan từ Syria, và Đông Jerusalem cùng Bờ Tây từ Jordan.
Khoảng một triệu người Palestine tại Bờ Tây, Gaza và Đông Jerusalem đã rơi vào sự kiểm soát của Israel.
Sự chiếm đóng của Israel tại các khu vực này vẫn kéo dài cho đến ngày nay.
Israel đã ký hiệp ước hòa bình với Ai Cập vào năm 1979 và trả lại bán đảo Sinai. Tuy nhiên, Israel đã sáp nhập Đông Jerusalem và cao nguyên Golan vào lãnh thổ của mình, mặc dù phần lớn cộng đồng quốc tế không công nhận điều này.
Tình hình hiện tại của Bờ Tây[1] như thế nào?
Bờ Tây – vùng đất nằm giữa Israel và sông Jordan – là nơi sinh sống của khoảng 3 triệu người Palestine.
Cùng với Đông Jerusalem và Dải Gaza, khu vực này được gọi là các Vùng Lãnh thổ Palestine Bị Chiếm Đóng.
Người Palestine luôn phản đối sự hiện diện của Israel tại các khu vực này và mong muốn chúng trở thành một phần của quốc gia độc lập trong tương lai – điều được phần lớn cộng đồng quốc tế ủng hộ.
Mặc dù Israel vẫn kiểm soát toàn diện Bờ Tây, nhưng từ thập niên 1990, một chính phủ Palestine – gọi là Chính quyền Palestine – đã điều hành phần lớn các thị trấn và thành phố tại đây.
Hiện có khoảng 150 khu định cư của người Israel với khoảng 700.000 cư dân tại Bờ Tây và Đông Jerusalem. Người Palestine yêu cầu loại bỏ toàn bộ các khu định cư này và chúng được coi là bất hợp pháp theo luật pháp quốc tế. Tuy nhiên, chính phủ Israel phản đối điều này, khẳng định rằng các khu định cư lớn là vĩnh viễn và có cơ sở dựa trên quyền lịch sử.
Israel không công nhận quyền thành lập quốc gia độc lập của người Palestine và cho rằng Bờ Tây là một phần của lãnh thổ quốc gia Israel.
Chính phủ Israel công bố kế hoạch mở rộng các khu định cư sau khi lên nắm quyền vào năm 2022, lập luận rằng việc thành lập một nhà nước Palestine sẽ đe dọa an ninh của Israel.
Vào tháng 7 năm 2024, Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ)—cơ quan tư pháp hàng đầu của Liên Hiệp Quốc—tuyên bố rằng sự hiện diện kéo dài của Israel tại các Vùng Lãnh thổ Palestine Bị Chiếm Đóng là bất hợp pháp. Tòa án yêu cầu Israel rút toàn bộ người định cư và cho rằng hành động này vi phạm các thỏa thuận quốc tế về phân biệt chủng tộc và chế độ apartheid.
Tranh chấp về Jerusalem là gì?
Cả Israel và người Palestine đều tuyên bố Jerusalem là thủ đô của mình. Israel – vốn đã kiểm soát Tây Jerusalem – đã chiếm Đông Jerusalem trong cuộc chiến năm 1967 và sau đó tuyên bố toàn bộ thành phố là thủ đô vĩnh viễn của mình. Israel khẳng định rằng Jerusalem không thể bị chia cắt.
Người Palestine tuyên bố Đông Jerusalem là thủ đô của nhà nước Palestine trong tương lai.
Phần lớn cư dân Đông Jerusalem là người Palestine, và chỉ có một thiểu số nhỏ trong số họ đã chọn trở thành công dân Israel.
Các địa điểm linh thiêng tại Jerusalem là trung tâm của cuộc xung đột Israel – Palestine. Địa điểm linh thiêng nhất – được người Hồi giáo gọi là Khuôn viên Đền thờ Al Aqsa (Haram al-Sharif), và người Israel gọi là Núi Đền (Temple Mount) – nằm tại Đông Jerusalem.
Liên Hiệp Quốc và phần lớn dư luận quốc tế xem Đông Jerusalem là lãnh thổ Palestine bị Israel chiếm đóng.
Điều gì đã xảy ra tại Dải Gaza?
Dải Gaza là một dải đất hẹp giáp Israel, Ai Cập và Địa Trung Hải. Khu vực này dài 41km và rộng 10km.
Với khoảng 2,3 triệu dân, đây là một trong những nơi có mật độ dân số cao nhất thế giới. Ngay cả trước cuộc chiến gần đây giữa Israel và Hamas, Gaza đã có tỷ lệ thất nghiệp cao nhất thế giới. Nhiều người sống dưới mức nghèo và phụ thuộc vào viện trợ lương thực để sinh tồn.
Biên giới của Gaza được thiết lập sau cuộc chiến Trung Đông năm 1948, khi khu vực này thuộc quyền kiểm soát của Ai Cập.
Ai Cập bị đẩy ra khỏi Gaza trong cuộc chiến năm 1967 và khu vực này bị Israel chiếm đóng, với các khu định cư được xây dựng và người dân Palestine tại đây bị đặt dưới sự kiểm soát quân sự.
Năm 2005, Israel đơn phương rút quân và người định cư khỏi Gaza, nhưng vẫn kiểm soát biên giới, không phận và vùng biển, đồng nghĩa với việc kiểm soát hiệu quả việc di chuyển của con người và hàng hóa.
Liên Hiệp Quốc vẫn xem Gaza là vùng lãnh thổ bị Israel chiếm đóng do mức độ kiểm soát của Israel.
Hamas giành chiến thắng trong cuộc bầu cử Palestine năm 2006, và đến năm sau đã loại bỏ các đối thủ tại Gaza sau các cuộc giao tranh dữ dội.
Israel và Ai Cập áp đặt lệnh phong tỏa, với Israel kiểm soát phần lớn các mặt hàng được phép vào khu vực.
Trong những năm tiếp theo, Hamas và Israel đã tham chiến trong nhiều cuộc xung đột lớn – bao gồm các năm 2008-09, 2012 và 2014. Một cuộc xung đột lớn vào tháng 5 năm 2021 đã kết thúc bằng một lệnh ngừng bắn sau 11 ngày.
Mỗi vòng giao tranh đều khiến nhiều người thiệt mạng ở cả hai bên, trong đó phần lớn là người Palestine ở Gaza. Ngày 7 tháng 10 năm 2023, các tay súng Hamas tấn công từ Gaza, giết khoảng 1.200 người tại Israel và bắt hơn 250 con tin.
Sự kiện này dẫn đến một chiến dịch quân sự quy mô lớn của Israel tại Gaza. Theo Bộ Y tế do Hamas quản lý, hơn 46.700 người đã thiệt mạng, phần lớn là phụ nữ và trẻ em.
Vài ngày trước khi Israel kỷ niệm một năm sự kiện 7/10, các cơ quan nhân đạo của Liên Hiệp Quốc đã ký một tuyên bố yêu cầu chấm dứt “nỗi đau nhân đạo khủng khiếp và thảm họa nhân đạo tại Gaza.”
Vào tháng 1 năm 2025, sau 15 tháng chiến tranh, Israel và Hamas đã đạt được thỏa thuận ngừng bắn, bao gồm việc thả con tin Israel và tù nhân Palestine.
Những quốc gia nào công nhận Nhà nước Palestine?
Vào tháng 5 năm 2024, 143 trong số 193 quốc gia thành viên của Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc đã bỏ phiếu ủng hộ đề nghị của Palestine trở thành thành viên đầy đủ của Liên Hiệp Quốc – điều chỉ dành cho các quốc gia.
Palestine hiện được công nhận là “Nhà nước Palestine” tại Liên Hiệp Quốc, với quy chế chính thức là ‘Nhà Quan sát Thường trực’, cho phép có ghế nhưng không có quyền biểu quyết.
Một số quốc gia châu Âu, cùng với Hoa Kỳ, chưa công nhận Nhà nước Palestine và cho rằng họ chỉ làm như vậy trong khuônkhổ một giải pháp chính trị lâu dài cho xung đột tạiTrung Đông.
Tại Vương quốc Anh, các nghị sĩ đã bỏ phiếu ủng hộ việc công nhận Palestine vào năm 2014, nhưng chính phủ chưa hành động theo. Vào năm 2021, chính phủ Bảo thủ khi đó tuyên bố: “Vương quốc Anh sẽ công nhận Nhà nước Palestine vào thời điểm phù hợp và khi điều đó phục vụ tốt nhất cho mục tiêu hòa bình.”
Israel tuyên bố có quyền lịch sử đối với Bờ Tây và phản đối sự tồn tại của một nhà nước Palestine độc lập, cho rằng điều đó sẽ gây ra mối đe dọa không thể chấp nhận đối với an ninh.
Người tị nạn Palestine là ai?
Có khoảng 5,9 triệu người Palestine được Liên Hiệp Quốc ghi nhận là người tị nạn.Họ là hậu duệ của những người Palestine đã chạy trốn hoặc bị buộc rời khỏi nhà cửa trong cuộc chiến Trung Đông 1948–1949, khi đất đai trở thành lãnh thổ của Israel.
Phần lớn người tị nạn này đang sinh sống tại Jordan, Dải Gaza, Bờ Tây, Syria và Lebanon.
Người Palestine kiên quyết yêu cầu quyền được trở về, nhưng Israel đã từ chối điều đó. Israel chỉ trích cơ quan tị nạn của Liên Hiệp Quốc dành riêng cho Palestine—UNRWA—vì cho phép quy chế tị nạn được truyền lại qua nhiều thế hệ.
Giải pháp hai nhà nước là gì?
“Giải pháp hai nhà nước” là một đề xuất được cộng đồng quốc tế hậu thuẫn nhằm chấm dứt xung đột giữa Israel và Palestine.
Giải pháp này đề xuất thành lập một Nhà nước Palestine độc lập tại Bờ Tây và Dải Gaza, với Đông Jerusalem là thủ đô. Nhà nước này sẽ tồn tại song song với Israel.
Israel phản đối giải pháp hai nhà nước. Họ cho rằng bất kỳ thỏa thuận cuối cùng nào phải là kết quả của đàm phán với người Palestine, và việc công nhận nhà nước không nên là điều kiện tiên quyết.
Chính quyền Palestine (Palestinian Authority) ủng hộ giải pháp hai nhà nước, nhưng Hamas thì không, vì tổ chức này phản đối sự tồn tại của Israel.
Hamas cho biết họ có thể chấp nhận một nhà nước Palestine tạm thời dựa trên biên giới thực tế năm 1967, nhưng không chính thức công nhận Israel, với điều kiện người tị nạn được quyền trở về.
Các nỗ lực trước đó nhằm giải quyết xung đột đã chứng kiến lãnh đạo Israel và Palestine ký Hiệp định Hòa bình Oslo vào năm 1993.[2] Hiệp định này nhằm thiết lập khuôn khổ cho các cuộc đàm phán hòa bình. Tuy nhiên, các cuộc đàm phán sau đó sụp đổ và mỗi bên đều đổ lỗi cho bên kia.
©Học Viện Công Dân, May 2025
Nguồn: https://thediplomat.com/2016/04/why-did-hong-kongs-umbrella-movement-fail/
[1] Bờ Tây (West Bank) là vùng đaất nằm giữa biên giới Israel và Tây ngạn song Jordan.
[2] Hiệp định hoà bình Oslo do tổng thống Bill Clinton làm trung gian cho Usraek và Tio63c Gua2i ogibf1 Palestine (OLO) ngưng chiến tranh. Lễ ký hiệp định này được tổ chứ tại White House năm 1993.