Marina Hyson
Nếu như ta yêu cầu mười người định nghĩa món ăn Mỹ, có lẽ ta sẽ có mười cách định nghĩa khác nhau. Đi tìm một câu trả lời phổ biến cho câu hỏi “Thức ăn Mỹ là gì?” đã làm cho nhiều người cảm thấy bối rối và gần như không thể. Trong một đất nước rộng lớn như Hoa Kỳ, nhiều vùng đã hình thành những truyền thống ẩm thực đặc trưng, như miền Nam yêu thích món nướng (barbeque) hoặc miền Trung Tây đam mê món thịt hầm (casserole). Những thói quen ăn uống tập trung theo vùng như thế này làm cho việc tìm đúng được một định nghĩa để có thể lảm vừa lòng tất cả người Mỹ từ bờ Đông sang bờ Tây là việc làm vô cùng phức tạp. Bên cạnh tính đa dạng về hương vị theo vùng, những yếu tố khác như chủng tộc, sắc tộc và vị thế kinh tế xã hội càng làm phức tạp thêm việc tìm kiếm một cách tiệp cận nhất quán đối với ẩm thực kiểu Mỹ.
Để hiểu rõ hơn về cách làm thế nào tạo ra được một định nghĩa có thể nắm bắt được bản chất của ẩm thực Mỹ, tôi đã phỏng vấn một người bạn thân và cũng là một người đam mê ẩm thực, Cari Bonilla. Cari đến từ Houston, Texas, thành phố đa dạng nhất trong cả nước. Cô ấy đã lớn lên giữa những hương vị từ những nơi khác trên thế giới. Cha mẹ cô là người nhập cư, nên từ nhỏ cô đã có mối quan hệ đặc biệt với ẩm thực Colombia di sản của mẹ cô ấy. Quan điểm của cô ấy không chỉ cung cấp cái nhìn sâu sắc về hương vị và món ăn mà cô ấy coi là độc đáo của Mỹ, mà còn cả sự khác biệt trong mối quan hệ của người Mỹ với thực phẩm so với mối quan hệ của cha mẹ cô ấy với thực phẩm. Cuộc phỏng vấn của tôi với Cari đã tiết lộ cách người Mỹ nghĩ về thực phẩm thậm chí còn đáng nói hơn hương vị mà họ luôn dùng đê nấu. Món ăn Mỹ được thể hiện rõ nhất bởi hai kiểu ẩm thực khác biệt nhau: một kiểu sử dụng sự đổi mới và kết hợp các nền văn hóa và một kiểu dựa trên hương vị nhạt nhẽo, đơn giản cũng như cách chế biến thực phẩm; tuy nhiên, cách người Mỹ đặt tiện ích lên hàng ưu tiên trong tương tác của họ với những loại thực phẩm này làm cho những loại thực phẩm này “có tính cách Mỹ” rõ ràng và độc nhất vô nhị.
Khía cạnh đầu tiên của bản sắc ẩm thực Mỹ bắt nguồn từ khái niệm Hoa Kỳ là một “lò cừ,” như một “quốc gia đa chủng tộc và đa văn hóa,” đặc biệt là bắt nguồn từ phong trào ẩm thực “Kiểu Mỹ mới” vì nó liên quan đến ngành công nghiệp nhà hàng. Khi tôi lần đầu tiên yêu cầu Cari thử định nghĩa món ăn Mỹ, cô ấy đã mô tả phong trào ẩm thực Kiểu Mỹ mới, điều này chứng tỏ mối liên hệ chặt chẽ giữa hai điều này. Loại thực phẩm này lấy từ các nền văn hóa khác nhau và các loại thực phẩm từ khắp nơi trên thế giới, kết hợp chúng với nhau theo những cách thật bất ngờ. Ngoài việc chỉ đại diện cho Mỹ với tư cách là một quốc gia của những người nhập cư có thể hòa nhập về mặt văn hóa, các đầu bếp thường đổi mới phương pháp nấu ăn, những phương pháp này cũng liên quan đến phong cách Kiểu Mỹ mới. Một ví dụ hùng hồn về các món ăn Kiểu Mỹ mới mà Cari đưa ra là từ một nhà hàng Kiểu Mỹ mới ở Houston, nơi cô làm phục vụ bàn hai năm trước. Cô nhớ lại “Baja tacos với nước sốt thịt nướng” và “khoai tây chiên áp chảo,” là hai trong số những món ăn phổ biến nhất trong thực đơn. Cả hai món này lần lượt lấy một yếu tố từ Mexico và Đông Nam Á, và “Mỹ hóa” nó bằng cách kết hợp hai món này với hương vị của các nền văn hóa khác, tiêu biểu cho truyền thống Kiểu Mỹ mới.
Lịch sử nước Mỹ như là một lực lượng ̣đi mở thuộc địa ở Bắc Mỹ cũng liên quan đến khía cạnh này của ẩm thực Mỹ. Phong trào Kiểu Mỹ mới là hiện thân của truyền thống Mỹ kém hấp dẫn của việc mà Cari mô tả một cách hùng hồn là “lấy của người khác và định hình theo cách riêng của mình mà không quan tâm đến ý nghĩa ban đầu.” Điều này bao gồm khía cạnh nổi bật tiếp theo của món ăn Mỹ, là loại bỏ bối cảnh văn hóa ra khỏi các món ăn nước ngoài và biến những món ăn này thành một thứ khác. Cari nói: “Những món như gà kiểu General Tso hay hầu hết các nhà hàng Mễ ở Hoa Kỳ không phải là tiêu biểu cho món ăn Trung Quốc hay Mexico thực sự.” Sarah Lohman cũng đồng quan điểm này. Cuốn sách của cô, Tám hương vị: câu chuyện chưa kể của ẩm thực Mỹ, chứng minh làm thế nào một đất nước của dân nhập cư đã ảnh hưởng đến nền ẩm thực quốc gia với những hương vị từ khắp nơi trên thế giới. Ví dụ, cô giải thích những hương vị Mexico là do lính Mễ xâm lược Texas vào thế kỷ 19 mang đến. [1] Theo thời gian, món ăn này đã tiến hóa thành các món ăn “Tex-Mex” gồm nachos, bánh taco cứng và fajitas mà hầu hết người Mỹ coi là tiêu biểu cho món ăn truyền thống của Mexico, tuy thật ra không phải như vậy. Ẩm thực Hoa Kỳ có lịch sử tiếp thu những hương vị do dân nhập cư mang đến và biến nó thành một thứ đặc trưng của Mỹ, và truyền thống này vẫn tiếp tục cho đến ngày nay như được thể hiện bằng phong cách nấu ăn “Kiểu Mỹ mới.”
Trong khi ẩm thực Mỹ được biết đến với sự pha trộn và biến đổi các hương vị phức tạp từ các quốc gia khác nhau, các món ăn được biết đến với việc giảm bớt các hương vị đậm đà này để tạo ra một phong cách nấu ăn đơn giản, ít đậm đà hơn nhiều, được thể hiện qua các món ăn Mỹ điển hình khác như thức ăn tiện ích và đồ ăn nhẹ chế biến sẵn. Khi Cari được yêu cầu chọn món ăn tiêu biểu kiểu Mỹ nhất, bản năng đầu tiên khi định nghĩa món ăn Mỹ là đề cập đến ảnh hưởng của các nền văn hóa khác, nhưng cô đã mô tả “một chiếc double cheeseburger ăn kèm với khoai tây chiên, và chocolate milkshake.” Việc này hướng sự chú ý đến một tập hợp khác các hương vị trong món ăn Mỹ. Bữa ăn cheeseburger mà Cari nói đến nằm ở tập hợp thứ hai của ẩm thực Mỹ: hương vị nhạt nhẽo, đơn giản. Khi so sánh với các nền văn hóa khác giúp ta tách biệt được điều gì làm cho loại thực phẩm này kiểu Mỹ đến thế. Cari giải thích làm thế nào khi so với các hương vị rất đậm đà và phức tạp trong ẩm thực Đông Nam Á và Mỹ Latinh, các món ăn đặc trưng của Mỹ như mac và phó mát, bánh hamburger, tater tots, bánh táo và thịt bầm nướng thường không có hơn một hoặc hai hương vị nổi trội của ẩm thực Mỹ, cụ thể là mặn, béo hoặc ngọt. Paul Freedman trong cuốn sách của mình, Mười nhà hàng đã thay đổi nước Mỹ mô tả khẩu vị của người Mỹ thường được hình thành như thế nào bởi “sự tiện lợi, đơn điệu và nhạt nhẽo,” điều mà ông cho là cách người Mỹ cố gắng kiếm lợi nhuận từ việc ăn uống và do đó sản xuất ra các loại thực phẩm hấp dẫn rộng rãi dân chúng. [2]
Ba đặc điểm này cũng có thể được áp dụng cho đồ ăn vặt (snack) và những món hàng trong siêu thị ở Mỹ, một đặc tính nổi bật trong khía cạnh nhạt nhẽo của ẩm thực Mỹ. Các loại thực phẩm như “potato chips, goldfish và gushers,” ba sản phẩm mà Cari mô tả là của Mỹ, đều có thể được tìm thấy ở hầu như bất kỳ siêu thị nào ở Mỹ. Mỗi món ăn vặt này thể hiện khái niệm về sự tiện lợi và tính đơn điệu mà Freedman xác định là tiêu biểu Kiểu Mỹ, đồng thời cũng gợi ý về tính Mỹ của thực phẩm chế biến gần như hoàn toàn. Khi ta nghĩ về ý kiên của người dân ở các quốc gia khác về thực phẩm của người Mỹ đều hướng về khái niệm chế biến thực phẩm và làm cho thực phẩm dễ tiêu thụ. Danh sách các mặt hàng bán chạy nhất tại một cửa hàng thực phẩm của Mỹ ở Luân đôn, Vương quốc Anh bao gồm Campbell’s Condensed Chicken Noodle soup, Kraft Macaroni and Cheese, và Maruchan Ramen Noodle Soup vị gà. Mỗi món trong số này có thể được hâm nóng và ăn được trong khoảng 20 phút. Những món này gồm các thành phần đã qua chế biến kỹ càng và đã loại bỏ bất kỳ truyền thống văn hóa nào trong quá trình đóng gói và dán nhãn hiệu. Điều này khiến cho những món ăn này trở thành một trong những món ăn kiểu Mỹ nhất khắp nơi trên thế giới.
Với truyền thống ẩm thực đa văn hóa của Mỹ và quy trình sản xuất hàng loạt có xu hướng loại bỏ bản sắc dân tộc ra khỏi thực phẩm, việc xác định một số những món ăn hoặc hương vị mà tất cả người Mỹ đều đồng lòng coi là Kiểu Mỹ là điều không dễ dàng vì sự đa dạng quá lớn. Tuy nhiên, việc xem xét cách người Mỹ tương tác với thức ăn của họ lộ ra yếu tố đồng nhất của ẩm thực Mỹ: sự tiện lợi. Khái niệm về sự tiện lợi này đóng vai trò là cầu nối giữa hai cực của thực phẩm Mỹ: một bên là đa văn hóa đầy sáng tạo và một bên là đã qua chế biến thật nhạt nhẽo.
Cách người Mỹ coi việc chuẩn bị thức ăn và giờ ăn đã tách biệt ẩm thực Mỹ với các nền văn hóa khác. Quan sát quan trọng nhất của Cari trong trải nghiệm của bản thân với món ăn Mỹ so với cách mẹ cô nấu ăn theo kiểu truyền thống của người Colombia thực ra không phải là thức ăn có vị như thế nào, mà là cách thức ăn được chuẩn bị như thế nào và ý nghĩa của món ăn đó. Cô lớn lên trong một gia đình, nếu so với những người bạn da trắng, mỗi món ăn được mang lên bàn đều mang một ý nghĩa riêng biệt nào đó và là hiện thân cho văn hóa của gia đình cô. Cô cảm thấy rằng trong những gia đình khác, mặc dù có lẽ vẫn còn đó cảm giác truyền thống, nhưng món ăn lại không quan trọng bằng việc chỉ dọn một thứ gì đó lên bàn trước 6:30. Điều đó không có nghĩa là các gia đình ở Mỹ không có món ăn hoặc công thức nấu ăn có ý nghĩa đặc biệt, nhưng nói chung, nghi thức ăn uống ngày qua ngày không có cùng một tầm quan trọng. Chúng ta dành loại nghi thức này cho các bữa ăn ngày lễ như Lễ Tạ ơn hoặc đêm Giáng sinh. Khi Cari cố giải thích điều này, cô đã đề cập đến thời gian cô du học ở Tây Ban Nha, nơi mà mọi người thường bỏ ra hàng giờ khi đang làm việc để về nhà và ăn cơm với gia đình mỗi ngày, một điều mà chắc chắn không xảy ra ở Mỹ. Ở Mỹ người ta ăn ngay tại bàn làm việc và trong phòng nghỉ của văn phòng để tối đa hóa thời gian làm việc. Điều này chắc chắn có thể giải thích được sự phổ biến của thức ăn nhanh, thức ăn đông lạnh và “công thức nấu ăn trong 30 phút” ở Mỹ và cách nấu ăn kiểu Mỹ. Người Mỹ muốn chuẩn bị thức ăn càng nhanh chóng và dễ dàng càng tốt.
Do cách xã hội của chúng ta vận hành, với sự chú trọng cao vào công việc và năng suất, ăn uống và thực phẩm được coi là nhu cầu thiết yếu hơn là một trải nghiệm văn hóa quan trọng. Ngày làm việc và lối sống của người Mỹ không tạo điều kiện cho việc chuẩn bị bữa ăn một cách chỉn chu và nhất quán. Những đòi hỏi của cuộc sống Mỹ, tập trung vào sự cần cù và khả năng thăng chức, coi trọng năng suất hơn cả truyền thống. Một số cha mẹ có thể phải làm việc ngay cả trong bữa ăn tối hoặc dậy sớm trước bữa ăn sáng để cấp dưỡng cho con cái và bảo đảm có đủ tiền để có thức ăn dọn lên bàn. Trọng tâm của các bữa ăn của người Mỹ ít liên quan đến ăn những món gì, mà là làm cách nào chuẩn bị bữa ăn dễ dàng và thuận tiện nhất cho hầu hết các gia đình để họ có thể có thời gian tối đa để chu cấp cho tương lai của gia đình mình.
Mặc dù có thể bắt nguồn từ sự nhất quán nhất định trong ẩm thực Mỹ, chẳng hạn như ảnh hưởng đa văn hóa trong một số trường hợp và hương vị chế biến nhạt nhẽo hơn trong những trường hợp khác, yếu tố để có được định nghĩa tốt hơn bắt nguồn từ thái độ của người Mỹ đối với thực phẩm họ đang tiêu thụ. Sự gia tăng của phong cách ăn uống bình thường nhanh chóng, video “Tasty” nhằm chia nhỏ các công thức nấu ăn thành các phần có thể thực hiện trong 45 giây và các ý tưởng “chuẩn bị bữa ăn” khuyến khích các chuyên gia nấu ăn một lần cho cả tuần, chỉ ra cách sự tiện lợi vượt trội hơn hương vị trong cách nấu ăn của người Mỹ . Người Mỹ dường như ít quan tâm đến việc phải nấu cái gì mà làm thế nào để nấu nướng dễ dàng và nhanh chóng, điều này phù hợp với sự chú trọng của xã hội Mỹ về hiệu quả trong mọi khía cạnh của cuộc sống. Yếu tố tiện lợi này định nghĩa được món ăn Mỹ rõ ràng hơn bất kỳ sự kết hợp các hương vị nào có thể làm được.
Cao Thị Quỳnh Loan chuyển ngữ
© Học Viện Công Dân July 2024
[1] Kelly Erby. “What Makes American Cuisine?” Reviews in American History 45, no. 4 (2017): 694-698. https://muse.jhu.edu/ (accessed February 21, 2018).
[2] Sophie Gilbert, “How American Cuisine Became a Melting Pot,” The Atlantic, November 23, 2016, https://www.theatlantic.com/entertainment/archive/2016/11/eight-flavors-sarah-lohman-review/508577/. (accessed February 25, 2018).